Πότε πρέπει να παίρνουμε αντιβιοτικό

Κάθε πέρυσι και καλύτερα: αυτό είναι το συμπέρασμα των ειδικών για την συμπεριφορά μας απέναντι στα αντιβιοτικά, τα οποία εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε περίπου ως… καραμέλες.

Τρεις αλλεπάλληλες πανελλαδικές δημοσκοπήσεις, που πραγματοποιήθηκαν ανά διετία από το 2007 έως εφέτος, αποκαλύπτουν πως όχι μόνο επιμένουμε να παίρνουμε αντιβιοτικά κατά το δοκούν, αλλά χρόνο με το χρόνο υιοθετούν την συνήθεια αυτή περισσότεροι Έλληνες!

Έτσι, ενώ το 2007 «μόλις» ο ένας στους τέσσερις είχε πάρει κάποιο αντιβιοτικό τους έξι μήνες πριν συμμετάσχει στη δημοσκόπηση, το 2009 είχε πάρει αντιβιοτικό το 47% των ερωτηθέντων και το 2011 το 57%!

Και τις τρεις χρονιές, οι 1.015 εθελοντές που συμμετείχαν σε κάθε μία από τις δημοσκοπήσεις δήλωσαν πως ο κύριος λόγος για τη λήψη του αντιβιοτικού ήταν πονόλαιμος, συνάχι, βήχας ή/και λίγα «δέκατα». Τα συμπτώματα αυτά υποδηλώνουν ίωση του αναπνευστικού, για την οποία τα αντιβιοτικά είναι παντελώς άχρηστα.

Παρ’ όλα αυτά, εμείς την «αντιβίωση» θα την πάρουμε. Κι αν δεν είναι «πρόχειρος» ο γιατρός για να μας την γράψει, θα την αγοράσουμε μόνοι μας και μετά θα ζητήσουμε μια… αναδρομική συνταγή – μία τακτική με την οποία παραδέχτηκε ότι έρχεται αντιμέτωπο το 86% των γιατρών που συμμετείχαν σε άλλη δημοσκόπηση, η οποία δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2008.

Βέβαια, η ελληνική νομοθεσία απαγορεύει από το 1950 την χορήγηση αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή. Παρ’ όλ’ αυτά, ο ένας στους δύο φαρμακοποιούς (το 53%) δίνει αντιβιοτικά και χωρίς αυτήν, ακόμα κι αν είναι τρίτης γενιάς και απαιτούν ειδική συνταγή. Αν, δε, το αντιβιοτικό που ζητάει ο πολίτης είναι «παλαιού τύπου», το δίνουν όλοι, σύμφωνα με πέμπτη μελέτη, στην οποία 174 φοιτητές της Ιατρικής ζήτησαν ένα παλαιού τύπου και ένα νέας γενιάς αντιβιοτικό από δεκάδες φαρμακεία της Αττικής.

Κάπως έτσι, διατηρεί η χώρα μας τον τίτλο της… ευρωπαίας πρωταθλήτριας στην κατανάλωση αντιβιοτικών, αλλά και της πρωταθλήτριας στα ανθεκτικά βακτήρια – με την ανθεκτικότητα να οφείλεται ακριβώς στην κατάχρηση των αντιβιοτικών.

Επικίνδυνη συνήθεια

Τα παραπάνω στοιχεία δόθηκαν στη δημοσιότητα σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του ΕΔΟΕΑΠ και τη συμμετοχή της Ελληνικής Εταιρεία Χημειοθεραπείας, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ημέρας Ενημέρωσης για τα Αντιβιοτικά.

Όπως εξήγησε η κυρία Ελένη Γιαμαρέλλου, καθηγήτρια Παθολογίας & Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχουμε πλέον φτάσει στο σημείο να πιέζουμε τους γιατρούς και τους φαρμακοποιούς να μας δώσουν μια συνταγή για αντιβιοτικό – και αν σκοντάψουμε στην άρνησή τους, φεύγουμε και πάμε σε άλλον!

Ο ένας στους δέκα από εμάς, εξάλλου, λύνει πιο εύκολα τα προβλήματά του: δεν πάει καν στον γιατρό, αλλά προτιμά να ακούσει τις συστάσεις της… καθ’ ύλην αρμόδιας μητέρας, θείας, γιαγιάς, γειτόνισσας κ.ο.κ.

«Ο κόσμος πρέπει πλέον να το καταλάβει: η κατάχρηση των αντιβιοτικών είναι επικίνδυνη, γιατί κάνει τα μικρόβια ανθεκτικά και όταν πραγματικά θα αρρωστήσει κανείς, δεν θα ξέρουμε τι να του δώσουμε – κάτι που ολοένα συχνότερα συμβαίνει στους ασθενείς μας», τόνισε η κυρία Γιαμαρέλλου.

Το χειρότερο είναι πως δεν κινδυνεύει μόνον όποιος παίρνει αναίτια αντιβιοτικά. Κινδυνεύει και όποιος κολλήσει από αυτόν κάποιο ανθεκτικό μικρόβιο. Χώρια ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενεργειών και τοξικότητας – με νεώτερο πρόβλημα τη συσχέτιση που τελευταία αναδύεται ανάμεσα στην κατάχρηση αντιβιοτικών και στον κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του μαστού.

«Για το όλο θέμα έχουν έως στιγμής γίνει έξι μελέτες, οι οποίες αναλύθηκαν μεμονωμένα αλλά και σε συνδυασμό μεταξύ τους και έδειξαν πως υπάρχει συσχέτιση, αν και οι μηχανισμοί πίσω αυτήν παραμένουν άγνωστοι», πρόσθεσε η κυρία Γιαμαρέλλου.

Πως δημιουργείται η αντοχή

Το μείζον ερώτημα είναι πως μπορεί να δημιουργηθούν ανθεκτικά μικρόβια από την κατάχρηση αντιβιοτικών. Η λέξη «κλειδί», σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι οι «αποικίες».

Τα πράγματα είναι απλά: το ανθρώπινο σώμα εκ φύσεως είναι γεμάτο με βακτήρια, άλλα εκ των οποίων είναι «φιλικά» και απαραίτητα για να λειτουργεί ομαλά ο οργανισμός και άλλα είναι μεν παθογόνα αλλά αδρανή – έως ότου προκύψουν οι κατάλληλες συνθήκες δηλαδή.

Όταν λοιπόν εμείς έχουμε μια ίωση, κρυολόγημα ή γρίπη, και αρχίσουμε να παίρνουμε μανιωδώς αντιβιοτικά, τα παθογόνα μικρόβια (που δεν έχουν βρει ακόμα τις προϋποθέσεις για να εκδηλωθούν) χρησιμοποιούν τους εξελικτικούς μηχανισμούς που διαθέτουν για να αντέξουν στην επίθεση του αντιβιοτικού που παίρνουμε.

Με το πέρασμα του χρόνου, αυτά τα μικρόβια – που ακόμα δεν έχουν ενεργοποιηθεί – γίνονται ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και εξακολουθούν να αποικίζουν στο σώμα μας. Όταν λοιπόν βρουν ευκαιρία για να εκδηλωθούν και τότε είναι η ώρα να πάρουμε αντιβιοτικό, το αντιβιοτικό πολύ απλά δεν τα πιάνει – και η αντιμετώπιση της βακτηριακής λοίμωξης καθίσταται πολύ δύσκολη.

Η αλληλουχία αυτή μόνο σπάνιο φαινόμενο δεν αποτελεί στην χώρα μας. Από τα διάφορα δείγματα που λαμβάνονται από εκατοντάδες ασθενείς κάθε χρόνο, έχει διαπιστωθεί πως πολλά συνηθισμένα βακτήρια έχουν γίνει ανθεκτικά σε διάφορα αντιβιοτικά.

Ο πνευμονιόκοκκος λ.χ., που είναι κύρια αιτία πνευμονίας στα ανεμβολίαστα άτομα, έχει ανθεκτικότητα πάνω από το 30% σε μια ομάδα σύγχρονων αντιβιοτικών που λέγονται μακρολίδες.

Το δε κολοβακτηρίδιο – το γνωστό ως e.coli, που αποτελεί την κύρια αιτία ουρολοίμωξης – έχει ανθεκτικότητα 25,8% στο αντιβιοτικό αμοξυκιλλίνη, ενώ παρουσιάζει αυξανόμενη ανθεκτικότητα σε πολλά άλλα, ακόμα και νεώτερης γενιάς.

Πότε ΔΕΝ είναι απαραίτητα

Το όλο θέμα είναι πάρα πολύ σοβαρό και απειλητικό – αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως 25.000 άτομα σε όλη την Ευρώπη πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας των ανθεκτικών μικροβίων και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι δίνουν σκληρή μάχη έως ότου σώσουν τη ζωή τους, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Ασθενειών (ECDC).

Επιπλέον, για την τουλάχιστον επόμενη 10ετία δεν πρόκειται να βγει κάποιο καινούργιο αντιβιοτικό, διότι δεν υπάρχει κάποιο «στα σκαριά», κατά την κυρία Κυριακή Κανελλακοπούλου, καθηγήτρια Παθολογίας & Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Και αυτό πρακτικά σημαίνει πως πρέπει να διαφυλάξουμε όσα αντιβιοτικά έχουμε, ειδάλλως θα αντιμετωπίσουμε πολύ σοβαρό πρόβλημα.

Το κοινό, όμως, θέλει να ξέρει: πως θα καταλάβει αν χρειάζεται αντιβιοτικό ή όχι; Οι ειδικοί έχουν τις απαντήσεις:

* Αν έχει κανείς πονόλαιμο, δεν χρειάζεται αντιβιοτικό. Λιγότερο από το 5% των ενηλίκων και λιγότερο από το 15% των παιδιών με φαρυγγίτιδα ή αμυγδαλίτιδα, έχει στρεπτόκοκκο στο λαιμό και συνεπώς χρειάζεται αντιβιοτικό. Την διάγνωση μπορεί να κάνει μια απλή εξέταση του λαιμού που λέγεται streptest και δίνει την απάντηση σε 5 λεπτά.

* Αν έχει συνάχι, πόνο στα κόκαλα, αίσθημα κόπωσης και πυρετό, δεν χρειάζεται αντιβιοτικό, διότι αυτά είναι συμπτώματα κρυολογήματος – και το κρυολόγημα οφείλεται σε ιούς, άρα δεν το πιάνουν τα αντιβιοτικά. Ακόμα κι αν η ρινική καταρροή είναι κολλώδης ή κιτρινωπή ή άλλου χρώματος, δεν χρειάζεται αντιβιοτικό.

* Αν έχει πόνο στο αυτί, συνήθως δεν απαιτείται αντιβιοτικό – εκτός πια κι αν πρόκειται για πολύ μικρό παιδί, στο οποίο θα χορηγήσει ο παιδίατρος αντιβιοτικό αφού το εξετάσει πρώτα.

* Αν έχει κανείς βρογχίτιδα, συνήθως δεν χρειάζεται αντιβιοτικό. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οφείλεται σε ιό, συνεπώς τα αντιβιοτικά είναι άχρηστα. Σίγουρα, όμως, απαιτείται εξέταση από γιατρό.

* Αν έχει διάρροια, δεν χρειάζεται αντιβιοτικό, διότι οι περισσότερες διάρροιες οφείλονται σε ιούς. Ακόμα και διάρροιες που οφείλονται σε βακτήρια μπορεί να περάσουν από μόνες τους και έτσι ούτε σε αυτές είναι αναγκαίο το αντιβιοτικό.

* Σε κάθε περίπτωση, ο μόνος που μπορεί να κρίνει αν απαιτείται αντιβιοτικό ή όχι είναι ο γιατρός – αρκεί να μην τον πιέζετε να σας χορηγήσει κάποιο.